تحلیل ضرورت‌های همترازسازی ارزش تولیدات علمی حوزه‌های تخصصی در علم‌سنجی و آسیب‌شناسی سنجش و ارزیابی همسان: مطالعه موردی حوزه هنر

تفاوت‌های موجود میان رشته‌ها، به عوامل مختلفی بازمی‌گردد که ریشه اصلی اکثر آنها، تفاوتی است که در نوع نگاه رشته‌ها و همچنین در روش‌های مورد استفاده و ماهیت رشته‌ها وجود دارد. همین تفاوت‌ها سبب بروز رفتارهای علمی و استنادی متفاوتی در رشته‌های مختلف نسبت به یکدیگر می‌شود. از آنجایی که مطالعه رفتارهای علمی و استنادی و به ویژه لزوم انجام مطالعات تطبیقی رشته‌ها، بخش مهمی از زمینه‌های مطالعاتی علم‌سنجی را دربرمی‌گیرد، لزوم توسعه روش‌ها و ابزارهایی که بتواند ضمن در نظر گرفتن تفاوت‌های میان رشته‌ها، آنها را مقایسه‌پذیر کند، مسئله‌ای است که همواره در علم‌سنجی مطرح بوده است. با وجود این، ارائه پاسخ‌های قطعی به پرسش‌هایی مانند «چگونه می‌توان چند رشته یا حوزه علمی متفاوت و یا چند پژوهشگر از رشته‌های متفاوت را مورد مقایسه قرار داد؟» و یا «یک مقاله در حوزه علوم انسانی و اجتماعی معادل چند کتاب در حوزه دیگر است؟ یا به عبارتی، یک کتاب در حوزه علوم انسانی معادل چند مقاله در رشته دیگر است؟» در دستور کار مطالعات همترازسازی در علم‌سنجی قرار گرفته است. به این ترتیب، مسائل مطرح در این خصوص که چگونه می‌توان تولیدات و بهره‌وری علمی حوزه‌های تخصصی گوناگون را به طور صحیح و با در نظر گرفتن کلیه ابعاد و جوانب، نسبت به یکدیگر مورد مقایسه قرار داد، در سال‌های اخیر زمینه‌ساز انجام مطالعات نوین همترازسازی در علم‌سنجی بوده است. این مقاله در پی تبیین ضرورت‌های همترازسازی ارزیابی‌های حوزه‌های تخصصی متفاوت و شناسایی آسیب‌های غفلت از همترازسازی در این ارزیابی‌های تخصصی است که به صورت مطالعه موردی در حوزه هنر انجام شده است. این مقاله با رویکرد ترویجی به تحلیل، جمع‌بندی و انعکاس نتایج یافته‌های مرتبط به منظور روشنگری جامعه علمی در خصوص اهمیت همترازسازی در ارزیابی حوزه‌های تخصصی گوناگون پرداخته است. این پژوهش از نوع پژوهش‌های تحلیلی است که با استفاده از روش کتابخانه‌ای انجام شد. نتایج نشان می‌دهد مهم‌ترین آسیب‌هایی که مطالعات همترازسازی علم‌سنجی در پی رفع آن است، به این واقعیت باز می‌گردد که انجام ارزیابی و مقایسۀ رشته‌های علمی و یا پژوهشگران حوزه‌های مختلف بدون توجه به این تفاوت‌ها و مسائل در وهله نخست موجب خواهد شد ارزیابی‌کنندگان از انجام مطالعات تطبیقی رشته‌های مختلف با یکدیگر صرفنظر و فقط به سطح مقایسه درون‌رشته‌ای اکتفا کنند. این در حالی است که با تکیه بر مطالعات همترازسازی و بهره‌گیری از رویکرد مشابهت‌ یا همسانی، ضمن در نظر گرفتن کلیه ملاحظات موجود در هر یک از حوزه‌های تخصصی، امکان مقایسه حوزه‌های تخصصی متفاوت فراهم می‌شود و نتایج کاربردی‌تر و سیاست‌گذارانه‌تری به برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران علم، فناوری و نوآوری قابل ارائه خواهد بود. به عنوان مثال شناسایی بروندادهای غالب هر حوزه، در خصوص حوزه‌هایی که از لحاظ ماهیتی تفاوت زیادی با سایر حوزه‌ها دارند همچون حوزه هنر که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفت می‌تواند با استفاده راهکارهای مشابهی همچون همترازسازی و شیوه‌های مشابه که باز هم در این مقاله به آن اشاره شد در دستور کار اینگونه سازمان‌ها قرار گیرد.